“Handen uit de mouwen en aan de slag!”
Met het in april gepresenteerde coalitieakkoord zijn we als college vol ambitie aan een nieuwe bestuursperiode begonnen. Samen met inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties gaan we aan de slag met de grote opgaven van onze tijd. In de actie dus, handen uit de mouwen.
Maar sinds de coalitiebesprekingen zien we dat de onzekerheid in de samenleving als gevolg van geopolitieke spanningen, de oorlog in Oekraïne, klimaatverandering en de energiecrisis versneld is toegenomen. Onvoorspelbare en ingrijpende veranderingen raken iedere inwoner en ondernemer in Apeldoorn. Dat ziet u ook terug in deze MPB 2023-2026. Naast voorstellen voor meerjarige investeringen op urgente maatschappelijke opgaven, maken we als college namelijk ook middelen vrij om op korte termijn ondersteuning te kunnen bieden in deze tijd van acute crisis.
Crisis zet basis onder druk
De brede welvaart van onze gemeente staat onder druk en de meest basale basis van bestaanszekerheid wankelt. In augustus noteerde Nederland een inflatie van 12%, het hoogste cijfer sinds het begin van de metingen in 1963. De gasprijzen rijzen de pan uit, boodschappen zijn bijna 20% duurder ten opzichte van een jaar eerder en de woonlasten blijven stijgen. Als gevolg van deze opeenstapeling daalt de koopkracht en hebben ook steeds meer Apeldoornse huishoudens geldzorgen. Het Centraal Planbureau (CPB) voorspelt dat, zonder maatregelen, volgend jaar 9,5% van de kinderen in Nederland in armoede leeft.
We leven dan ook in onzekere tijden en ondervinden allemaal de gevolgen daarvan. Voor de een betekent het besparen op luxe, de ander kan zijn rekeningen niet meer betalen. En waar sommige ondernemers gouden tijden beleven, worstelen anderen juist door de stijgende kosten en teruglopende omzet.
We vinden dat we als gemeente oog moeten hebben voor de behoeften van iedereen, en voor zwaar getroffenen in het bijzonder. Die laatste groep wordt snel groter als gevolg van de opeenstapeling van crises. Omdat we willen dat Apeldoorners het hoofd boven water kunnen houden, brengen we in kaart op welke manier we als gemeente op dit moment het beste ondersteuning kunnen bieden. Ook in de context van wat het Rijk, dat voor volgend jaar heeft aangekondigd met een omvangrijk pakket aan maatregelen te komen, en de provincie al doen. Daarbij is het zaak dat we snel schakelen en wendbaar zijn.
Los van het ‘hoe’, weten we al dat we hiervoor middelen vrijmaken. We willen graag samen met de raad stilstaan bij in hoeverre en op welke manier we inwoners kunnen ondersteunen. Daarbij is het voor ons allen de uitdaging om de keuzes te maken die passen bij wat de Apeldoornse inwoners, ondernemers en organisaties nodig hebben om door deze moeilijke tijd te komen. Daarnaast komen we in 2023 met een eenmalige belastingkorting van 75 euro voor inwoners en ondernemers, die we betalen vanuit het verwachte overschot van 2022. Op deze manier brengen we een deel van het overschot op korte termijn terug waar het hoort: bij Apeldoorners.
Het verschil maken
Dat we snel kunnen schakelen hebben we tijdens de coronacrisis overigens al laten zien. Tegelijkertijd neemt de urgentie om ook in actie te komen op andere maatschappelijke opgaven alleen maar toe. Zo worden de gevolgen van klimaatverandering steeds zichtbaarder, mondiaal maar ook in Apeldoorn. De vraag naar zorg neemt toe, de beschikbare arbeid neemt af. En de stikstofdiscussie creëert spanning tussen de ambities op wonen, werken, landbouwtransitie en natuur. Oftewel, als we nu niet investeren in deze opgaven dan dient de volgende crisis zich binnenkort aan.
In deze MPB treft u een ambitieus maar gewogen pakket van voorstellen voor incidentele en structurele uitgaven aan, specifiek onder de kapstok van Brede Welvaart. In het coalitieakkoord schrijven we dat onze ambitie is “gericht op het versterken van de kwaliteit van Apeldoorn. Kwaliteit van leven, werken, verblijven, recreëren, natuur, klimaat.” Oftewel, economische groei met onder andere aandacht voor milieu, welzijn, gezondheid, wonen, kansengelijkheid en sociale verbinding. Want als je aan één aspect werkt, zie je ook effecten elders. Zo gaat wonen over huisvesting, stikstof en CO2-uitstoot én je welkom voelen in de buurt. De laatste maanden hebben nadrukkelijk laten zien hoe al deze verschillende aspecten met elkaar verweven zijn.
Jaaroverstijgend investeren
Er zitten een aantal bijzonderheden in deze MPB. Zo breiden we de omvang van de BROA uit tot een stevig Ontwikkelfonds voor de schaalsprong Apeldoorn 2040. Juist in deze onvoorspelbare tijd biedt dit ons de ruimte om mee te bewegen met economische en maatschappelijke ontwikkelingen, zodat we onze meerjarige groeiambities kunnen verwezenlijken.
In het ruimtelijk domein bouwen we namelijk volop verder aan onze stad, waar een aantal langjarige investeringen voor nodig zijn. Zo transformeren we het BSK-gebied, investeren we in een toekomstbestendige infrastructuur en waarborgen we voldoende passende woningen en voorzieningen voor kwetsbare groepen. Met het Ontwikkelfonds maken we onszelf minder afhankelijk van ontwikkelingen waar wij als gemeente zelf geen invloed op hebben, zoals stijgende bouwkosten en onzekere levering van bouwmaterialen.
Aanvullend op het Ontwikkelfonds investeren we ook in andere urgente meerjarige opgaven, zoals de energietransitie, het behoud van biodiversiteit en onze klimaatstrategie. Op het gebied van veiligheid ligt onze focus op de aanpak van ondermijning maar ook het Centrum voor Veiligheid en Digitalisering en digitale weerbaarheid zijn belangrijke aandachtspunten.
Lange lijnen
We zetten ook een beweging in gang in het maatschappelijke domein, waarbij we op diverse terreinen aan de slag gaan. De afgelopen maanden hebben namelijk de integraliteit van levensgebieden binnen het maatschappelijke domein nogmaals benadrukt. Daarom stellen we plannen op rondom preventie en gezondheid, jeugd en onderwijs en armoedebestrijding. De urgentie hierop is groot. Naast de huidige crisis zien we namelijk ook de na-ijl effecten van de coronacrisis en de doorwerking van eerdere stelselwijzigingen. Bovendien anticiperen we op nieuwe wijzigingen in wet- en regelgeving op het gebied van de gezondheids- en jeugdzorg, waardoor er opnieuw meer beroep zal worden gedaan op gemeenten, wijken en buurten. Het belang van de sociale basis binnen wijken zal daardoor alleen maar toenemen.
De huidige crisis illustreert de noodzaak om snel en gericht ondersteuning te kunnen bieden aan inwoners en ondernemers. Zo groeit de groep die in armoede dreigt te komen snel. Steeds meer inwoners en ondernemers komen in de knel. In 2023 en 2024 reserveren we daarom in totaal ruim 7 miljoen euro om een tegemoetkoming in de energiekosten te kunnen bieden als dat nodig is. We bouwen hiermee voort op de ervaringen die we de afgelopen maanden hebben opgedaan met het beschikbaar stellen van de energietoeslag aan een bredere groep inwoners en bij te dragen aan de aanschaf van duurzame huishoudelijke apparaten. Tegelijkertijd gaan we aan de slag met een armoedeaanvalsplan, om inwoners en ondernemers ook te voorzien van ondersteuning en perspectief op de lange termijn. Mocht tussentijds blijken dat er meer nodig is, dan gaan we daar graag met uw raad over in gesprek.
Consequenties onvoorspelbaar
Onzekerheid en onvoorspelbaarheid zijn terugkerende thema’s, zo ook in de stikstofdiscussie. Een onderwerp dat als gevolg van boerenprotesten veel in het nieuws is geweest maar in Apeldoorn al langer onderwerp van gesprek is in het kader van natuurherstel. De opleving van de landelijke discussie roept wederom de vraag op hoe Apeldoorn zich, als hoofdstad van de Veluwe, tot haar leefomgeving verhoudt. De discussie gaat namelijk ook over onze bodem, ons water, ruimte voor werk en onze woningbouw. De consequenties van deze grote opgaven voor onze inwoners, stad, buitengebied en de ambities van Apeldoorn 2040 zijn nog onduidelijk. Dat het belang groot is, is echter onmiskenbaar. Het feit dat er veel wantrouwen richting de overheid is ook. Daarom zijn we nauw aangesloten op de gesprekken over de stikstofvisie van de provincie en werken we deze grote vraagstukken in het programma Veluwe in samenhang en samenspraak met inwoners, ondernemers en partners verder uit.
(On)beperkte groei
Zoals we in de inleiding schreven, zijn we als college vol ambitie aan deze bestuursperiode begonnen. Tegelijkertijd is het juist nu van belang om realistische keuzes te maken, want de onzekerheid in de samenleving raakt ons als gemeente zelf ook. Zo zijn onze eigen energiekosten sterk gestegen en signaleren we eenzelfde ontwikkeling bij de partners, instellingen en verenigingen die juist zo belangrijk zijn voor sociale en maatschappelijke (ver)binding in Apeldoorn.
Daarnaast wordt het als gevolg van de krapte op de arbeidsmarkt steeds lastiger om personeel aan te trekken. In het bijzonder op meer gespecialiseerde of bijzondere functies is de schaarste groot. Het wordt niet alleen lastiger om vacatures te vervullen, ook de werkdruk onder collega’s neemt toe. Daarom hebben we in deze MPB een aantal strategische afwegingen gemaakt met betrekking tot het investeren in onze personele bezetting. We hebben gekeken naar slagkracht op kritische (bedrijfs)processen en domeinen, ruimte voor onze groeiambities en duurzaam behoud van onze eigen collega’s.
De onzekerheid op de arbeidsmarkt houdt naar alle waarschijnlijkheid nog wel even aan en we anticiperen op een stuk onzekerheid in de realisatie van onze ambities. Desalniettemin zijn we als college hoopvol dat we met deze zorgvuldige afweging de komende jaren wendbaar en effectief zullen zijn in de uitvoering van onze ambities en een fijne werkgever voor onze collega’s zullen blijven.
De wijk in
We hebben het tot nu toe gehad over de samenhang van vraagstukken, korte en lange termijn investeringen en het belang om als gemeente in te spelen op al die snel opeenvolgende ontwikkelingen. Dit zijn de ingrediënten die samen het financiële plaatje, het ‘wat’ van deze MPB vormen. We willen u echter ook graag meenemen in het ‘hoe’.
We gaan namelijk meer de wijk in, met onze inwoners in gesprek. We herijken de gebiedsgerichte aanpak en gaan werken vanuit wat we in de wijk horen, in plaats van andersom. En dit vraagt nogal wat van onze manier van werken. Toch zien we dit als een belangrijke stap om het vertrouwen in ons als gemeente te vergroten.
Dit betekent onder andere dat we vroegtijdige en uitgebreide participatie organiseren op ruimtelijke trajecten, om zo het gedeelde eigenaarschap te vergroten. We vergroten de inzet van jongeren- en welzijnswerkers, vooral in wijken waar de leefbaarheid onder druk staat. Ook intensiveren we de aanpak op ondermijning, juist op wijk- en buurt niveau, en samen met onze inwoners door middel van goede samenwerking tussen zorg, welzijn, handhaving en politie. Want hoe beter ons contact in de wijk is, hoe lastiger het voor een crimineel wordt om anoniem te blijven. We stimuleren en faciliteren culturele en sportieve initiatieven om de onderlinge verbondenheid aan te jagen en zetten in op buurtbemiddeling. Zo vergroten we het vertrouwen in ons als lokale overheid en versterken we de sociale basis en onderlinge relaties in de wijk.
Brede Welvaart als meetlat
U komt in deze MPB enkele nieuwe elementen tegen. Zo hebben wij het hoofdstuk “Bestuurlijke hoofdlijnen” toegevoegd, waarin wij de samenhang schetsen tussen Brede Welvaart als kapstok, domeinoverstijgende vraagstukken en korte- en langlopende investeringen.
Dit alles is een opstap naar een meer grondige herziening van de MPB die de komende tijd zal volgen. Zo zullen Brede Welvaartsindicatoren een meer centrale positie krijgen in onze begrotingscyclus en zal de programmastructuur van de MPB in lijn worden gebracht met de Brede Welvaartsindeling. Op deze manier gaan we Brede Welvaart als een meetlat gebruiken, bijvoorbeeld om te kijken hoe het gaat met Apeldoorn en haar inwoners. Het geeft ons daarnaast ook inzicht in de ontwikkeling en verdeling van welzijn en welvaart, zowel in het hier en nu als in de toekomst. U zult over dit proces nog nader worden geïnformeerd.
Tot slot
In deze MPB hebben we als college gezocht naar onze cirkel van invloed. In een complexe en snel veranderende wereld moeten we blijven anticiperen en aanpassen. Parallel volgen we waar mogelijk onze eigen koers en ambities. Zo kunnen we het verschil maken waar het telt: in het dagelijks leven van onze inwoners. Daarom beginnen we bij het gesprek en het vertrouwen. We investeren op de korte termijn, met oog voor onze doelen op de lange termijn. Zo werken we met én voor onze inwoners aan welvaart en welzijn.