Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Bij het inventariseren van de risico’s kijken we naar:

• de kans, dat een risicogebeurtenis zich voordoet;
• de invloed op de prestaties en het imago van de gemeente;
• de eventuele financiële gevolgen van een risico.

Financiële risico’s blijven gelijk

Die risico’s kunnen eenmalig voorkomen of zijn voor een deel altijd aanwezig. Bij de bepaling van de grootte van de risico’s gaan we ervan uit, dat structurele risico’s in vier jaar worden gedekt door ombuigingen binnen de begroting, aanpassing van beleid of beheersmaatregelen. Deze systematiek leidt tot een verdubbeling van de financiële gevolgen. Het 1e jaar zijn de gevolgen 100%, het 2e jaar 67%, het 3e jaar 33% en het 4e jaar 0%.

Actualisatie: risicoprofiel Algemene dienst gelijk gebleven
De omvang van de financiële risico's van de Algemene Dienst is berekend op € 24,4 miljoen.

De risico's van de Algemene Dienst zijn in omvang gelijk gebleven ten opzichte van de risico's in de jaarrekening 2021. Er is 1 nieuw financieel TOP-risico toegevoegd, één risico is geen TOP-risico meer en dus vervallen en een aantal TOP-risico's zijn gewijzigd. Het nieuwe TOP-risico in deze begroting  is de onzekerheid met betrekking tot het Rijksbudget voor de Buig. Het risico ten aanzien van Covid-19 is niet langer een TOP-risico.  

Risicoprofielen   
Het risicobestand bestaat uit een groot aantal risico’s die verschillen in omvang en kans van optreden. Om het risicoprofiel goed te kunnen duiden, is het interessant om in beeld te hebben hoe de verdeling van de risico’s naar omvang / kans eruit ziet. Dit is grafisch onderstaand weergegeven.

Het aantal TOP-risico’s is beperkt

De matrix laat zien dat de meeste risico's kleine financiële gevolgen hebben. De financiële TOP-risico’s zitten in kwadrant I (rechtsboven) van het risicoprofiel. Daar is de kans van optreden minimaal 25% en het risicobedrag groter dan €1.000.000. Volgens afspraak ligt onze aandacht primair bij deze risico’s; reden waarom deze onderstaand nader zijn uitgewerkt.

TOP-risico’s: vooral zorgdomein en onzekerheid met betrekking tot extra rijksvergoedingen

Het financiële gevolg van onze risico’s ramen we op ruim € 24,4 miljoen. De financiële TOP-risico’s calculeren we op € 15,8 miljoen, 65% van het totale risicobedrag. Een belangrijk deel van het bedrag aan TOP-risico's betreft risico’s in het zorgdomein. Daarnaast zorgt de onzekerheid met betrekking tot de verwachte extra rijksvergoedingen en/of het nog om te buigen bedrag in de MPB vanaf 2026 voor een belangrijk gewijzigd risico. Dit risico is in programma 1 opgenomen. We geven een uitgebreide toelichting op de TOP-risico's en beheersmaatregelen in het programma waar het risico betrekking op heeft. Het gaat met name om de programma’s 1, 3, 5, 6 en 7. Onderstaand is een samenvattend overzicht opgenomen:

Ten opzichte van de financiële TOP-risico’s in de Jaarrekening 2021 zijn een aantal TOP-risico’s nieuw, bijgesteld / gewijzigd of vervallen:

Nieuw:
244 Tekort rijksbudget BUIG
In de Meerjarenbegroting hebben we voor 2023 en verder als dekking voor de kosten van de bijstandsuitkeringen (BUIG) het Rijksbudget BUIG opgenomen. Dit budget 2023 is bekend gemaakt bij het definitieve budget 2021. Het definitieve Rijksbudget BUIG 2023 is in het najaar van 2023 pas bekend en zeker nog onderhevig aan wijzigingen onder andere als gevolg van de landelijke volumeontwikkeling in 2022. Vanwege deze onzekerheid lopen we het risico dat het Rijksbudget lager uit gaat komen dan waar we in de begroting rekening mee houden. Ook de volumeontwikkeling is onzeker en kan nadeliger uitvallen dan waar we nu in deze Meerjarenbegroting rekening mee houden.

Gewijzigd:
1641 Nog te verwachten extra rijksvergoeding en / of nog om te buigen in de MPB vanaf 2026
Met het nieuwe Regeerakkoord is de onzekerheid met betrekking tot de extra rijksvergoeding voor de jaren 2023 tot en met 2025 verdwenen. Vooralsnog ontstaat er echter vanaf 2026 met de huidige afspraken een structureel fors tekort. We verwachten op enig moment wel een oplossing al dan niet met eigen ombuigingen. We hebben nu een stelpost in de begroting voor 2026 opgenomen om dit te compenseren.

474 Aanvullende rijksvergoeding tekorten jeugdzorg
Er zijn nadere afspraken gemaakt over de extra rijksvergoeding voor 2023, 2024 en 2025. Daarmee is niet alle onzekerheid opgelost. Echter is voor ons het risico wel kleiner geworden, vandaar dat het bedrag naar beneden is bijgesteld.

1461 Tunnel Laan van Osseveld
Nu de uitvoering van de Tunnel gestaag vordert zijn de risico's bijgesteld naar de nieuwste inzichten. Met name de afwijking in de bouwkosten zijn nog een risico, maar wel incidenteel.

Vervallen:
1601 Financieel effect Covid- 19
Dit risico is niet langer een Top-risico, gezien de ruimte in de corona-reserve. Eventuele onvoorziene ontwikkelingen kunnen daarin worden opgevangen.

De overige TOP-risico's zijn ongewijzigd.

Risicobeheersing: actief aan de slag

Er is een pakket aan beheersmaatregelen in ontwikkeling om de risico’s terug te brengen. Hiervoor verrichten wij veel inspanningen.
Per risico blijven we actief beheersmaatregelen uitvoeren om het optreden van het risico te verkleinen en/of bij het optreden daarvan de effecten zo klein mogelijk te houden. We organiseren hiervoor specifieke risicosessies rond projecten en hebben het onderdeel gemaakt van onze aanpak rond procesmanagement. Bij de TOP-risico’s in de diverse programma’s zijn ook beheersmaatregelen te lezen. Belangrijke risico’s zijn nog altijd terug te vinden in de programma’s 5 (Onderwijs & Jeugd) en 7 (Maatschappelijke Ondersteuning). Dit is mede ingegeven door het open-einde karakter van diverse regelingen. Actieve beheersmaatregelen die we daar nemen:

Jeugdhulp
We blijven stevig inzetten op de uitvoering van de beheersmaatregelen zoals door KPMG voorgesteld. Deze maatregelen vergroten het inzicht wat het mogelijk optreden van het risico eerder in beeld brengt. Ook zetten we inhoudelijke maatregelen in om kosten te beheersen. Het gaat bijvoorbeeld om de Praktijkondersteuners bij de Huisartsen en de budgetplafonds. Een belangrijke ontwikkeling is de landelijke Hervormingsagenda Jeugd. VNG en Rijk overleggen binnen deze agenda samen welke maatregelen kunnen en moeten worden genomen om de trend van oplopende kosten Jeugdzorg te doorbreken. We zijn als gemeente goed op deze Hervormingsagenda aangesloten.

Beschermd Wonen
De decentralisatie van de rijksbijdrage beschermd wonen en de daarmee gepaard gaande afbouw van de rijksbijdrage is een ander belangrijk risico. Ook hier nemen we stevige beheersmaatregelen, bijvoorbeeld in de vorm van het regionale convenant met heldere afspraken én de vorming van een reserve om extra maatregelen te kunnen nemen om de benodigde afbouw te kunnen realiseren.

Niet-financiële risico’s

Niet ieder risico heeft een financieel gevolg, maar ze kunnen er wel voor zorgen dat wij doelstellingen niet halen en/of dat imago geschaad wordt. Ook die risico’s zijn belangrijk om te beheersen en worden apart in beeld gebracht. Voor de niet-financiële risico’s geldt dat zij als TOP-risico worden aangemerkt als zij een kans > 25% en een score van 4 tot en met 6 waarbij de score als onderstaand wordt bepaald:

De scores betreffen:

• Doelstelling wordt toch gehaald (1), de doelstelling wordt later gehaald (2), de doelstelling wordt niet gehaald (3);
• Imagoschade: geringe schade (1), ernstige schade (2), zeer ernstige schade (3).

Grafisch ziet het risicoprofiel van deze niet-financiële risico’s er als volgt uit:

Het risicoprofiel laat zien dat er 19 niet-financiële TOP-risico's zijn, waarvan er 4 tevens een financieel TOP-risico zijn. In deze MPB zijn een fors aantal voorstellen nieuw beleid opgenomen. De uitvoeringscapaciteit, zowel intern als extern, is bij de voorstellen een belangrijke wegingsfactor geweest. Niettemin is de huidige krapte op de arbeidsmarkt een belangrijke niet-financiële risicofactor voor de uitvoerbaarheid van zowel nieuw als bestaand beleid en zowel voor onze organisatie als voor onze partners. Dit is een meer overkoepelend risico die niet specifiek in de tabel is opgenomen.

Ten opzichte van de jaarrekening 2021 zijn er vier nieuwe TOP-risico toegevoegd, verder zijn er geen wijzigingen in de niet-financiële TOP-risico's.

Nieuw:
1781 Vervangingsgolf wegen  na-oorlogse groei van Apeldoorn
Veel assets lopen tegen het eind van hun levensduur. Momenteel ligt 87% tot 90% van de wegen er goed bij, maar het moment dat we deze wegen niet meer met onderhoud alleen op orde houden, komt naderbij. Vandaar dat dit risico is opgenomen.

1802 Wijziging in Rijks- en provinciaal beleid t.a.v. energietransitie
Het is mogelijk dat ons beleid niet meer aansluit op provinciaal en Rijksbeleid.

1801 Uitvoering energietransitie blijft achter, waardoor doelen niet worden gehaald
Het risico bestaat dat projecten stagneren of niet worden geïnitieerd doordat de opgaven steeds groter worden en er bijvoorbeeld gebrek aan capaciteit ontstaat.

1803 Ombuigingen op Rijks- en provinciale bijdragen energietransitie
Het risico bestaat dat er onvoldoende financiële middelen vanuit het Rijk en de Provincie beschikbaar komen om de uitvoering te realiseren.

Risicobeheersing: actief aan de slag

Ook op de niet-financiële TOP-risico's treffen wij de nodige beheersmaatregelen. Voor een belangrijk deel gaat het daarbij om een pro-actieve houding.